Art of Photography_Art of photo history กว่าจะเป็นศิลปะภาพถ่าย ตอน 2

งานศิลปะภาพถ่ายต่างๆ นั้นล้วนมีที่มาจากงานศิลปะภาพวาด ซึ่งมีการเปลี่ยนแปลงกันไปตามแต่ยุคสมัย จนถึงกับว่ามีช่วงหนึ่งเกิดคำถามขึ้นว่า ภาพถ่ายเป็นศิลปะหรือไม่

เมื่อตอนที่แล้วเรื่องของเราจบลงที่ยุคของศิลปะสมัยใหม่ ที่มีศิลปะภาพถ่ายเกิดขึ้นมากมายหลายแบบ ไม่ว่าจะเป็น Pictorial Photography, Surrealist, Straight Photography และภาพถ่ายแนวอื่นอีกมากมายนั้น มาในฉบับนี้เราจะมาพูดคุยกันถึงยุคถัดมานั่นก็คือยุคของศิลปะหลังสมัยใหม่ หรือที่เรียกว่า โพสโมเดิร์น (Postmodernism)

ในช่วงที่ระบบทุนนิยมในยุโรปเริ่มเดินทางมาจนถึงจุดอิ่มตัววงการศิลปะก็เกิดการเปลี่ยนแปลงขึ้นแนวคิดของศิลปะสมัยใหม่ (Modern) ที่มีแนวคิดว่า “ศิลปะเพื่อศิลปะ” ก็ได้มีการเปลี่ยนแปลงอีกครั้งหนึ่ง จากการที่มีกลุ่มที่ปฏิเสธแนวคิดของศิลปะสมัยใหม่ขึ้น เกิดเป็นลัทธิศิลปะหลังสมัยใหม่ (Postmodernism) เป็นการแสดงออกถึงการต่อต้านลัทธิสมัยใหม่ (Modern) นักทฤษฎีทั้งหลายเชื่อว่าการเปลี่ยนจากลัทธิสมัยใหม่ไปสู่ หลังสมัยใหม่ นั้นบอกถึง “สำนึก” ที่ตอบรับกับการเปลี่ยนแปลงในสังคมและระเบียบใหม่ทางเศรษฐกิจ การก้าวเข้ามาควบคุมวิถีชีวิตด้วยระบบเทคโนโลยี และสื่อที่ทรงพลัง ได้เข้ามาทำให้เกิดอิทธิพลทางศิลปะและวัฒนธรรม

Postmodern นั้นความหมายจะมีความแตกต่างกันไปตามรูปแบบของงานศิลปะแขนงต่างๆ ได้มีการจำกัดความทั้งในงานจิตรกรรม งานสถาปัตยกรรม (การผสมผสานของสไตล์ต่างๆเข้าด้วยกัน) ไม่เว้นแม้แต่งานวรรณกรรม ซึ่งคำว่า Postmodern ได้ปรากฏขึ้นครั้งแรกในงานเขียนชื่อ Architecture and the Spirit of Man ของ Hudnut, Joseph ในปลาย ค.ศ. 1970 นักวิจารณ์ศิลปะเริ่มใช้คำๆ นี้บ่อยขึ้นเรื่อยๆ คำว่า Postmodern ยังคลุมเครืออยู่มาก แต่โดยมากแล้วบ่งบอกถึงการต่อต้านลัทธิศิลปะสมัยใหม่ (Modern) เช่นการท้าทายหลักความเป็นต้นฉบับ (originality) ความเป็นตัวของตัวเองที่ไม่เหมือนใครของพวกสมัยใหม่ (Modern) ด้วยการใช้วิธีการที่เรียกว่า Appropriation โดยเอารูปลักษณ์ต่างๆ มานำเสนอใหม่ เป็นช่วงของแนวคิดการตีกลับ หรือการขยายหลักการของ modern เกิดศิลปะในรูปแบบ การเลียนแบบ ผสมปนเป ฯลฯ

สำหรับศิลปะภาพถ่ายเองก็เกิดการปรับเปลี่ยนตามไปด้วยเช่นกัน ศิลปะภาพถ่ายกับแนวคิดศิลปะหลังสมัยใหม่ (Postmodernism) นั้นก็มีแนวคิดที่แตกต่างจากแนวคิดของศิลปะสมัยใหม่ (Modern) โดยการเปลี่ยนแนวคิดจากศิลปะเพื่อศิลปะตามแนวคิดศิลปะสมัยใหม่เป็นแนวคิดที่เชื่อว่า ศิลปะต้องเกิดขึ้นเพื่อมวลชน เพื่อสังคมหรือเพื่อสะท้อนความเป็นไปของสังคม วัฒนธรรมตามยุคสมัย ทั้งในเรื่องของแนวความคิดและการนำเสนอ

เหมือนที่เคยกล่าวไปแล้ว ว่าแนวคิดในยุค Postmodern นี้จะให้ความสำคัญที่ “เนื้อหา” มากกว่า “รูปทรง” และยังมีรูปแบบการนำเสนอที่หลากหลาย ช่างภาพจำนวนมากเริ่มใช้ภาพถ่ายเป็นสื่อโดยไม่คำนึงถึงความประณีตในงานฝีมือ และความเป็นภาพถ่ายมากนัก แต่พวกเขาสนใจการถ่ายภาพในแง่มุมของปรากฏการณ์ทางสังคมวงกว้าง และมองภาพถ่ายในฐานะวัตถุที่ทำซ้ำได้ไม่จำกัดจำนวน ในการนำเสนอที่หลากหลายนั้นขอยกตัวอย่างเช่นการนำตัวเองเป็นแบบ (self portrait) ในงานของ Cindy Sherman ที่ใช้ภาพถ่ายขาวดำโดยตัวเธอเองโพสท่าตามที่ต่างๆ ในลักษณะภาพที่คล้ายกับฉากต่างๆ ในภาพยนตร์ และหนังสือนิตยสารแฟชั่น เป็นการแสดงความเชื่อมโยงความสัมพันธ์ระหว่างภาพที่คนทั่วไปจดจำกับภาพลักษณ์ที่ถูกสร้างขึ้น หรือจะเป็นการใช้เทคนิคโฟโต้มอนทาจ (photomontages) ของ Barbara Kruger โดยจัดวางตัวอักษรประชดประชัน วิจารณ์สังคมอเมริกันลงในภาพแบบโฆษณา หรือจะเป็นงานของ Sherrie Levine ใช้วิธีการ Appropriation เลียนแบบภาพถ่ายของ Edward Weston โดยการถ่ายภาพซ้ำกับภาพของเขา แบบเดิมๆ ไม่เปลี่ยนแปลงอะไร ด้วยเหตุผลที่ว่า เพราะการออกนอกแนวทางของศิลปะสมัยใหม่จะถูกกล่าวหาว่าไม่ใช่งานภาพถ่ายที่ถูกต้อง แล้วภาพต่างๆ ก็ถูกศิลปินรุ่นเก่าถ่ายไปหมดแล้วคนรุ่นใหม่จึงไม่เหลือหนทางใดๆ ดังนั้นการเลียนแบบภาพจากศิลปินดังจะทำให้งานนั้นถูกต้องนั่นเอง ทั้งหมดนี้แสดงให้เห็นถึงการเปลี่ยนแปลงไปจากแนวคิดเดิมคือศิลปะภาพถ่ายสมัยใหม่มาเป็นหลังสมัยใหม่

นอกจากนี้ก็ยังมีผลงานเด่นๆ ที่เห็นได้ชัดเจนจากศิลปินมากมายเกิดขึ้นตั้งแต่ยุค Postmodern นี้ เรื่อยมาจนถึงปัจจุบันไม่ว่าจะเป็น Conceptual photography ต่างๆ ซึ่งมีให้เห็นมาตั้งแต่ปลายยุคศิลปะสมัยใหม่แล้ว งานภาพสารคดี ที่มีความตั้งใจในการจัดวางองค์ประกอบและมุมมองภาพจนเกิดเป็น Art Documentary (อย่างงานของ Paul Graham http://www.paulgrahamarchive.com/) งานในรูปแบบ Contemporary art, งานภาพถ่าย Staged photography, งาน Performance รวมทั้งงานศิลปะภาพถ่ายอื่นๆ

จะเห็นได้ว่าทุกวันนี้เรามีงานที่เข้าข่ายงานในรูปแบบ Postmodern นี้เป็นจำนวนมาก แต่คงจะเรียกว่าเป็นผลงานศิลปะหลังสมัยใหม่ทั้งหมดไม่ได้ด้วย ที่ถูกต้องควรจะเป็นการรับเอาอิทธิพลของศิลปะหลังสมัยใหม่ที่เป็นช่วงการเปลี่ยนแปลงแนวคิดทางศิลปะมาใช้เสียมากกว่า จากแนวคิดศิลปะเพื่อศิลปะของลัทธิศิลปะสมัยใหม่  กลายมาเป็นแนวคิดที่ว่าศิลปะเพื่อสังคม ซึ่งน่าแปลกที่ว่าแนวคิดแบบนี้ได้ย้อนกลับไปตรงกับความตั้งใจดั้งเดิมของงานศิลปะในช่วงแรกๆ นั่นเอง

สำหรับผู้ที่สนใจงานศิลปะภาพถ่ายในแนวคิดของศิลปะสมัยใหม่นอกจากการเข้าไปชมผลงานตามรายชื่อของศิลปินที่ผมอ้างถึงแล้ว สามารถเข้าไปชมได้จากเวป Flickr เวปคลังภาพยักษ์ใหญ่ จะมีกลุ่ม postmodern อยู่ ผมแนบลิงค์มาให้ตามนี้ครับ http://www.flickr.com/groups/postmodernphotography/pool ศิลปะภาพถ่ายนั้นยังมีอะไรให้เราเรียนรู้อีกมากครับ การมองงานศิลปะก็เช่นกัน เราไม่จำเป็นที่จะต้องยึดติดกับทฤษฎีอะไรแต่ให้ใช้ความรู้สึกในการมอง เอาไว้ตอนหน้ามาพบกันใหม่นะครับ…